در بدن ما غده‌ای به نام غده تیروئید وجود دارد که با تولید هورمون‌های تی ۳ و تی ۴، متابولیسم بدن را کنترل می‌کند؛ وقتی عملکرد این قسمت با مشکل مواجه شود، عوارضی پدید می‌آیند که در صورت درمان نشدن، ممکن است سلامتی را به خطر بیندازند.

زمانی که غده تیروئید نتواند به اندازه کافی هورمون تولید کند، بیماری کم کاری تیروئید بروز می‌کند، به این بیماری اصطلاحاً هیپوتیروئیدی (Hypothyroidism) یا کم‌کاری غده تیروئید نیز گفته می‌شود که پس از دیابت شایع‌ترین بیماری در بین بیماری‌های غدد درون ریز و در زنان سه برابر شایع‌تر از مردان است.

تیروئید یک غده درون‌ریز است که در قسمت عرضی حنجره جلوی گلو قرار دارد و دو نوع هورمون با نام‌های تری یدوتیرونین (T۳) و تیروکسین (T۴) تولید می‌کند که وظیفه این هورمون‌ها، تنظیم مصرف انرژی، تولید گرما و تسهیل رشد در بدن است. بدن ما با این دو هورمون پیام‌هایی برای سوزاندن انرژی و همچنین تنظیم متابولیسم دریافت می‌کند. به این ترتیب تیروئید با آن قد و قواره کوچک خود مسئولیت توانمندی بدن در سوزاندن چربی‌ها، تنظیم وزن و مدت زمان خواب را بر عهده دارد.

انواع کم کاری غده تیروئید

سه نوع کم کاری تیروئید شناسایی شده است:

۱. شایع‌ترین نوع آن زمانی است که غده تیروئید نتواند هورمون T۴ را به اندازه کافی بسازد. (هورمون T۴ عملکردهای اساسی بدن را از قبیل ضربان قلب، هضم غذا، رشد فیزیک و ذهنی تنظیم می‌کند.)

۲. نوع دیگر از این بیماری زمانی به وجود می‌آید که غده هیپوفیز به میزان کافی هورمون محرک تیروئید (TSH) تولید نکند. به این بیماری، کم کاری تیروئید هیپوفیزی گفته می‌شود. (غده تیروئید تحت تأثیر هورمون TSH می‌باشد). هر بیماری تخریب کننده غده هیپوفیز که باعث آسیب رسیدن به تولید سلول‌هایی شود که هورمون تحریک کننده تیروئید ترشح می‌کنند می‌تواند باعث این بیماری گردد. این هورمون، تیروئید را به تولید میزان طبیعی هورمون تیروئید تحریک می‌کند.

۳-. نوع دیگری از این بیماری به علت نداشتن عملکرد صحیح هیپوتالاموس به وجود می‌آید. (هیپوتالاموس، قسمتی از مغز به حساب می‌آید که عملکرد غدد کل بدن را کنترل می‌کند).

علائم کم کاری تیروئید چیست؟

ضعف و خستگی (که می‌توانند در سنین بالا نشانه‌های روشنی از این بیماری باشند)، خواب‌آلودگی، پوست خشک و خشن، تحمل کم در مقابل سرما، کاهش تعریق، زبان بزرگ (معروف‌ترین علامت در دوران نوزادی)، ورم صورت، فراموشکاری، یبوست، نفخ، افزایش وزن، اختلالات قاعدگی، خارش پوست، سقط‌های مکرر، تأخیر در رفلکس‌ها، سیاهی زیر چشم، کم‌خونی و درد مفاصل و عضلات از علائم کم کاری تیروئید هستند. این بیماری در بالغین سیر کندی دارد و تدریجی است.

خطرات تیروئید کم کار عبارتند از:

１. اختلال در سیستم عصبی

هورمون‌های این غده تقریباً بر بیشتر اندام‌های داخلی تأثیر می‌گذارند و فعالیت آنها را تنظیم می‌کنند که یکی از آنها سیستم عصبی است. اگر تیروئید کم‌کار را درمان نکنید، فرآیند انتقال پیام‌های عصبی در مغز، نخاع و اندام‌های دیگر را با مشکل مواجه می‌کند، به این بیماری نوروپاتی محیطی گفته می‌شود. این عارضه باعث مخابره پیام‌های اشتباه عصبی به اندام‌ها می‌شود و علائم آن درد، سوزن‌سوزن شدن و گزگز در اعضای مختلف بدن است.

۲. عوارض دستگاه تنفسی

اگر کم‌کاری تیروئید درمان نشود، کمبود شدید هورمون‌های تیروئید عضلات تنفسی انسان را ضعیف می‌کنند و در نتیجه ریه‌ها نمی‌توانند به خوبی عملیات دم و بازدم را انجام دهند. بیماران در این عارضه معمولاً با تنگی نفس دست و پنجه نرم می‌کنند و یا هنگام ورزش نفس شأن بالا نمی‌آید. می‌دانید که حیات انسان وابسته به سیستم تنفسی است و اگر این مشکلات حاد شوند، زندگی فرد به خطر می‌افتد.

۳. ناباروری

وقتی هورمون‌های حیاتی این غده در بدن خانم‌ها سطح پایینی داشته باشند در تخمک‌گذاری اختلال ایجاد شده و احتمال باروری آنها را کم می‌کند؛ مشکلات سیستم ایمنی بدن که باعث نوعی کم‌کاری تیروئید هستند، از عوامل شایع ناباروری زنان محسوب می‌شود.

۴. خطرات بارداری

به طور طبیعی در ماه‌های اول حاملگی جنین هورمون‌های تیروئید مادر را مصرف می‌کند و مادر با کمبود این هورمون‌ها مواجه است که می‌تواند مشکل‌ساز باشد. گذشته از این نوزادانی که کم‌کاری تیروئید مادرشان درمان نشده است، با خطر نواقص مادرزادی رو به رو هستند؛ مشکلات مغزی و فیزیکی بسیاری از این اطفال را تهدید می‌کند که اگر کمبود هورمون‌های تیروئیدی در ماه‌های اول درمان شوند، به رشد طبیعی خود بازمی‌گردند.

۵. مشکلات قلبی

متابولیسم بدن به گردش خون وابسته است و برای تنظیم سیستم گردش خون به هورومون‌های تیروئیدی نیاز دارد؛ وقتی این غدّه کم‌کاری می‌کند، عضلات قلب را تحت تأثیر قرارداده و بیمار با کاهش ضربان قلب مواجه می‌شود. این عارضه می‌تواند باعث زیاد شدن کلسترول و کم شدن توان پمپاژ خون در قلب شود، هم‌چنین ایجاد نارسایی‌های قلبی از عوارض خطرناک این بیماری است.

۶. بیماری گواتر

یکی از بیماری‌های ناشی از کم‌کاری تیروئید، ملتهب و بزرگ شدن این غده است که در اثر فعالیت آن برای آزادسازسازی هورمون، ایجاد می‌شود. شایع‌ترین دلیل ایجاد گواتر، بیماری هاشیموتو بوده که یکی از اختلالات سیستم ایمنی و مؤثر بر غده تیروئید است. این عارضه خیلی خطرناک قلمداد نمی‌شود ولی در صورت تورم زیاد و حاد شدن، مشکلاتی را در تنفس و بلعیدن غذا برای بیمار ایجاد خواهد کرد.

۷. عوارض روانی

معمولاً منزوی شدن و افسردگی از عوارض اولیه کم‌کاری تیروئید است؛ همان‌طور که پرکاری این غده باعث برافروختگی و عصبانیت می‌شود، کم‌کاری آن نیز باعث می‌شود که بیمار گوشه‌گیر شود و اگر این اختلال ادامه پیدا کند، عوارض روانی شدید می‌شوند. حتی ممکن است فرد در یادگیری مسائل کند شود یا فراموشی پیدا کند. در این شزایط روایط اجتماعی انسان با مشکل رو به رو می‌شود و افسردگی گاهی ممکن است انسان را به نابودی بکشد.

۸. بیماری میگزدم

معمولاً وقتی تیروئید کم‌کار تشخیص داده نشود و در درازمدت ادامه پیدا کند، فرد دچار بیماری نادری به نام میگزدم می‌شود که زندگی او را به خطر می‌اندازد؛ علامت‌های این اختلال، خواب‌آلودگی، احساس سرمای شدید و بی‌حسی است که در صورت مشاهده آنها بیمار به درمان اورژانسی نیاز دارد.

۹. مشکلات گوارشی

می‌دانید که تیروئید سوخت و ساز بدن را تنظیم می‌کند، در نتیجه اگر با کم‌کاری مواجه شود فرآیند گوارش در انسان کُند می‌شود به صورتی که عملکرد معده و روده‌ها بسیار آهسته می‌شود. در چنین حالتی بیمار معمولاً با یبوست درگیر است و ممکن است با سوزش معده و نفخ همراه باشد.
در نگاه اول یبوست خطرناک نیست اما اگر شدت پیدا کند و کم‌کاری تیروئید درمان نشود، سموم و فضولاتی که در طولانی‌مدت در بدن می‌مانند مانند سم عمل کرده و حیات بیمار را به خطر می‌اندازند.

۱۰. بیماری‌های پوستی

کمبود هورمون‌های تیروئید با کاهش فعالیت متابولیک، باعث سرد شدن پوست بدن و خشکی و رنگ‌پریدگی آن می‌شود، در این حالت موها نازک شده و ناخن‌ها شکننده می‌شوند؛ کاهش دمای بدن باعث از بین رفتن تعریق می‌شود و تمام این عوامل سلامت پوست و مو را با خطر مواجه می‌کنند.

تشخیص و درمان کم کاری تیروئید

تشخیص قطعی با اندازه‌گیری سطح هورمون‌های تیروئید در خون می‌باشد. درمان معمولاً مصرف دائمی قرص لووتیروکسین سدیم است که نتایج رضایت بخشی دارد. نیمه عمر لووتیروکسین ٧ روز است و در بافت‌ها به T۳ (تری یودوتیرونین) تبدیل می‌شود و سطح مناسبی از T۳ که هورمون فعال‌تری می‌باشد ایجاد می‌کند، همچنین تیروئید کم کار را می‌توان با استفاده از هورمون تیروئید مصنوعی درمان کرده و جلوی ابتلاء به بیماری‌های احتمالی دیگر را گرفت.

تغذیه مناسب برای کم کاری تیروئید چیست؟

نوعی از کم‌کاری تیروئید وجود دارد که اتفاقاً شایع‌ترین آن‌ها نیز هست و به بیماری هاشیموتو معروفه؛ در این بیماری سیستم ایمنی بدن دچار اختلال شده و به تیروئید حمله می‌شود، این عمل باعث می‌شود که این غده فعالیت خود را محدود کند یا از دست بدهد. برای بیماری هاشیموتو مواد مغذی خاصی وجود دارد که با مصرف مرتب آن‌ها عملکرد و سلامت تیروئید حفظ می‌شود. شامل:

ویتامین D:

بررسی‌ها نشان داده تمام افراد مبتلا به این بیماری کمبود ویتامین دی دارند چرا که کمبود این ویتامین باعث افزایش آنتی‌بادی‌های سیستم ایمنی بدن می‌شود. اگر روزانه به مقدار کافی این ویتامین دریافت شود، فعالیت تیروئید به حالت عادی خواهد رسید، ماهی (سالمون)، تخم مرغ و شیر منابع این ویتامین هستند.

ید:
عنصرید برای تولید هورمون‌های تیروئیدی بسیار مهم است و بیشتر کسانی که به تیروئید کم‌کار مبتلا هستند، این عنصر را کم دارند؛ بزرگسالان روزانه ۱۵۰ میکروگرمید نیاز دارند. دریافتید به میزان کم سبب گواتر می‌شود و مقدار زیاد این ماده معدنی نیز کم کاری تیروئید را بدتر می‌کند. ید برای تولید هورمون تیروئید ضروری است. با خوردن غذاهای دارایید به صورت طبیعی این ماده معدنی تأمین می‌شود.

ید دارای خصوصیت بی همتایی است. ید تنها ماده معدنی است که به طور مستقیم در فعالیت هورمونی شرکت دارد. تنها ماده معدنی است که میزان آن در شیر بستگی مستقیم به میزانید در غذای فرد دارد. جذبید تقریباً حدود ۱۰۰% است.

منابع مهم غذایی ید (I):

- شیر و ماست بسته بندی و بهداشتی (یک لیوان): ۵۰ درصد نیاز روزانه

- نمک ید دار، یک‌چهارم قاشق چای‌خوری (یک و نیم گرم): ۴۷ درصد نیاز روزان

- میگو (۸۵ گرم): ۲۳ درصد نیاز روزانه

- تخم‌مرغ، یک عدد بزرگ: ۱۶ درصد نیاز روزانه

- ماهی (۸۵ گرم): ۱۱ درصد نیاز روزانه

منابع دیگرید عبارتند از: پنیر، کشک، هویج، سیب زمینی، کره، شلغم پخته، گندم، لوبیا، گوشت، از نمک یددار در پایان پخت غذا استفاده شود، زیرا در غیر این صورتید موجود در نمک هنگام برداشتن درب ظرف غذا، همراه با بخار خارج می‌شود. در ضمن نمک یددار را نباید در شیشه‌های شفاف و در معرض نور نگهداری کرد. باید بدانیم زیاده روی در مصرف ید باعث کم کاری تیروئید خواهد شد.

سلنیوم:

یک ماده معدنی مفید با خاصیت آنتی‌اکسیدانی بالاست و از مواد حیاتی در تولید هورمون‌های تیروئید محسوب می‌شود؛ مشکلات سیستم ایمنی بدن که باعث تیروئید کم‌کار می‌شوند، معمولاً موجب ملتهب شدن این غده هستند و مصرف روزانه سلنیوم می‌تواند تا حدود زیادی آن را کاهش دهد. غذاهای سرشار از سلنیوم عبارتند از: آجیل (برزیلی)، تخم مرغ، حبوبات، ماهی تن و ساردین، گوشت قرمز و مرغ.